Thực trạng ô nhiễm môi trường làng nghề do nước thải dệt nhuộm gây ra đang là vấn đề khiến nhà nước và các làng nghề dệt nhuộm đau đầu bởi tác hại nước thải dệt nhuộm làng nghề đến sức khỏe con người cũng như kinh tế - xã hội là rất lớn. Vì đặc trưng của ngành dệt nhuộm là sử dụng rất nhiều nước, hóa chất cũng như thuốc nhuộm nên thành phần các chất ô nhiễm trong nước thải dệt nhuộm cũng đa dạng và rất khó xử lý. Các tạp chất tự nhiên được tách ra từ sợi vải, chất bẩn, dầu, sáp, hợp chất chứa nitơ, pectin (trong quá trình nấu tẩy), chuội tơ và các hóa chất (sử dụng trong quy trình xử lý vải như hồ tinh bột, NaOH, H2SO4, HCl, Na2CO3,) các loại thuốc nhuộm, chất tẩy giặt. Khoảng 10 - 30% lượng thuốc nhuộm và hóa chất sử dụng bị thải ra ngoài cùng với nước thải.
Bên cạnh ô nhiễm về nước thải thì dệt nhuộm tại các làng nghề còn gây ra ô nhiễm không khí, ô nhiễm rác thải và ô nhiễm tiếng ồn.
Về ô nhiễm không khí tại các làng nghề dệt nhuộm chủ yếu là bụi và hơi của hóa chất. Bụi bông sinh ra trong quá trình giàn sợi, đánh ống, xe sợi, dệt vải. Hơi hóa chất phát sinh trong quá trình nấu, tẩy, nhuộm do sử dụng hóa chất ở nhiệt độ cao và hầu hết các thiết bị sản xuất đều là thiết bị hở. Hơi hóa chất chủ yếu là bazo, HCl, Cl2, CH3COOH, chất tẩy giặt. Khí thải lò đốt chứa nhiều thành phần ô nhiễm môi trường không khí như CO2, SO2, CO, NOx và bụi.
Ô nhiễm rác thải: Rác thải ở các làng nghề dệt chủ yếu là xơ nhộng, vụn bông, tơ vụn.
Ô nhiễm tiếng ồn: thiếu ánh sáng, chế độ gió và ẩm không thích hợp.
Thực trạng ô nhiễm nguồn nước tại các làng nghề dệt nhuộm. Photo by internet
Những tác hại mà nước thải dệt nhuộm tại các làng nghề đến sức khỏe con người, kinh tế - xã hội
Với đặc trưng ô nhiễm của làng nghề dệt nhuộm thì nguy cơ mắc các bệnh về về da, hô hấp như viêm mũi, viêm họng, tiêu hóa hay suy nhược thần kinh là rất cao.
Một báo cáo mới đây cho thấy, tỷ lệ người mắc bệnh, nhất là nhòm người trong độ tuổi lao động tại làng nghề dệt nhuộm đang có xu hướng cao. Tuổi thọ trung bình tại các làng nghề dệt nhuộm như: Tương Giang, Bắc Ninh, Đông Yên, Quảng Nam, Thái Thương, Thái Bình và làng ươm tơ Cổ Chất, Nam Định ngày càng giảm, thấp hơn 10 năm so với tuổi thọ toàn quốc và so với làng không làm nghề tuổi thọ này cũng thấp hơn từ 5-10 năm.
Sự ô nhiễm môi trường tại các làng nghề dệt nhuộm không những chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của con người mà còn gây ra những tổn thất nặng nề về mặt kinh tế và những xung đột môi trường trong cộng đồng nảy sinh ngày càng lớn.
Cần làm gì để khắc phục tình trạng ô nhiễm tại các làng nghề dệt nhuộm, cũng như phát triển bền vững nghề dệt nhuộm tại các vùng quê?
Nhà nước cần tăng cường đầu tư, hỗ trợ về tài chính (thông qua nguồn vốn vay ưu đãi) để các làng nghề dệt lụa tơ tằm đổi mới trang thiết bị phục vụ sản xuất thay thế dần công cụ thủ công lạc hậu. Khuyến khích các cơ sở sản xuất trong làng nghề áp dụng các giải pháp sản xuất sạch hơn để vừa giảm lượng phát thải, vừa mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Cho vay ưu đãi với lãi suất thấp đối với các chủ cơ sở áp dụng công nghệ và thiết bị tiên tiến tạo ít chất thải.
Nhanh chóng xây dựng, ban hành và áp dụng văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề.
Có thể hình thành tổ chức quản lý môi trường tại các làng nghề, tạo nên sự liên kết chặt chẽ giữa các nhà quản lý, nhà môi trường, nhà lập kế hoạch với cộng đồng làng nghề.
Các làng nghề dệt nhuộm tơ tằm tiến hành xây dựng các quy định về vệ sinh, môi trường dưới dạng các quy định, hiệp ước, cam kết bảo vệ môi trường của chính địa phương mình.
Tăng cường hoạt động giám sát môi trường làng nghề và thực hiện kiểm kê nguồn thải. Xử lý triệt để các cơ sở làng nghề sản xuất gây ô nhiễm môi trường.
Khuyến khích các cơ sở sản xuất xử lý nước thải, khí thải, quản lý môi trường bằng cho vay ưu đãi hoặc giảm thuế.
Đa dạng hóa các nguồn đầu tư và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong bảo vệ môi trường làng nghề.
Sự phát triển của làng nghề phải bảo đảm tính bền vững, hài hòa các mặt kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường.
Tổ chức thu gom và xử lý chất thải, bố trí bãi rác hợp vệ sinh, thành lập bộ phận chuyên trách về môi trường, lập quỹ bảo vệ môi trường và thu phí vệ sinh.
Quy hoạch và phát triển làng nghề, các giải pháp về kinh tế (phí môi trường và xử phạt vi phạm về môi trường)
Mở các lớp tập huấn hướng dẫn và hỗ trợ xây dựng, vận hành hệ thống xử lý nước thải dệt nhuộm, áp dụng các quy trình xử lý như cơ học, xử lý sinh học ứng dụng vi sinh xử lý nước thải dệt nhuộm vào trong hệ thống và xử lý hóa lý, nhằm xử lý triệt để nước thải ra môi trường tiếp đạt chuẩn của nhà nước quy định.